Przyczynek do dziejów karczem w olsce (XVII – XIX wiek) – próba odtworzenia historii i charakterystyki karczem na terenie Zielonki

Wstęp. 1. Przesłanki trwałości instytucji karczmy. Przeznaczenie karczem, zagadnienia prawne i własnościowe. 2. Architektura karczem i ich układ urbanistyczny. 3. Opis i analiza źródeł z XVII-XIX wieku do­tyczących przedmiotowego terenu. 4. Opisy karczem na terenie Zielon­ki i ich analiza. Zakończenie.

W słowniku etymologicznym miast i gmin Polski znajdujemy wy­jaśnienie nazwy miejscowości Zielonka: „Zaczątkiem wsi Zielonki była najpierw karczma z tym określeniem zaznaczona na mapie w 1839 r. (…), identycznie określono przyleśne folwarki i nowsze osady„. Z tego powodu uzasadnione jest przeanalizowanie losów karczem na terenie Zielonki w świetle historii instytucji karczmy od XVII do XIX wieku.

Karczma to odrębne zjawisko kulturowe i architektoniczne. Jako instytucja trwa na terenie Polski od początków państwowości aż po dzień dzisiejszy, zmieniając swój wygląd i funkcje, status prawny i za­kres świadczonych usług. Sięga, więc początków X i XI wieku. Wspomi­nano już o niej w licznych dokumentach średniowiecznych, a statut wy­dany przez Kazimierza Wielkiego w roku 1347 określał jasno szczegóły jej działania, np. uprzywilejowaną pozycję karczmarza Prawo utrzymywania karczmy dawało znaczne korzyści ekonomiczne. Kształtował się „stan karczmarzy” znacznie bardziej niż chłopski niezależny od ciężarów pańszczyźnianych. Status prawny karczmy ma długą historię. Karczma stawała się nieodzowną częścią rozwoju wiosek i miast. W miejscach występowania często stanowiła centrum lokalnego osadnictwa i życia społecznego. Tam bawiono się, radzono, podejmowano decyzje. ­

Najczęściej karczmy budowała bogatsza szlachta posiadająca go­rzelnie i browary związane z monopolem propinacyjnym. Nie zatracała karczma oczywiście współkonstytuującego ją charakteru gospody dla podróżnych. Budowano więc wiele karczem w okolicach miejsc pielgrzymkowych lub na często uczęszczanych traktach.

Grzegorz P. Dudzik
Studia i Materiały do dziejów Powiatu Wołomińskiego (2005)