Życie i działalność hr. Andrzeja Zamoyskiego
Mam za zasadę wszędzie pracować, jakbym miał żyć wiecznie i zawsze starać się żyć, jakbym miał umrzeć jutro.
A. Zamoyski
Klęska powstania listopadowego rozwiała nadzieje Polaków i wprowadziła w stan bierności znaczną część społeczeństwa. Niektórzy przedstawiciele klas posiadających, magnaterii, burżuazji, ziemiaństwa, odrzucając drogę rewolucyjno-powstańczą, stawiali sobie za cel wprowadzenie reform, by wyprowadzić kraj z gospodarczego i kulturalnego zacofania. Stopniowa likwidacja pańszczyzny, uprzemysłowienie kraju, rozwój stowarzyszeń i różnych form samorządu były ich głównym pragnieniem. Nie mogli oni oczekiwać tych reform od wrogich Polsce rządów zaborczych. Szukali zatem sposobów podjęcia tej działalności o własnych siłach.
Działalność ta polegająca na pionierstwie gospodarczym, pracy społecznej, oświatowej i charytatywnej, popieraniu nauki i twórczości artystycznej, od połowy XIX w. określana mianem „pracy organicznej” miała wielu przedstawicieli. W Królestwie Polskim reprezentantem jej był Andrzej Zamoyski. Ten „wielki mąż stanu”, jak pisał o nim jego biograf A. Kraushar, pojony nektarem rodzinnym, pielęgnowanym z pokolenia na pokolenie, że „Polska była wielką i taką znów być musi” realizował ten cel w swojej pracy i działalności na rzecz kraju.
Rozdział I. Dzieciństwo i młodość
Spomiędzy licznych rodów dawnej Rzeczypospolitej wybija się sławne, znakomite nazwisko Zamoyskich.
Protoplastą rodu Zamoyskich był Florian Szary, XIV-wieczny rycerz. Wiek XVI w dziejach Polski wysuwa na czoło postać Jana Zamoyskiego, kanclerza i hetmana wielkiego koronnego, a wiek XVII również kanclerza koronnego Tomasza Zamoyskiego. Ojcem hr. Andrzeja Zamoyskiego był ordynat Stanisław. Człowiek tęgiego charakteru, który po śmierci starszego brata bezdzietnego Aleksandra w roku 1800 objął ordynację i zamieszkał w Podzamczu pod Maciejowicami. Ożenił się z Zofią, trzecią córką ks. Adama Czartoryskiego i ks. Izabeli z Flemingów Czartoryskiej, autorki „Pielgrzyma w Dobromilu”. Zofia, ordynatowa…
